"Tot leva os suyos tiempos y agora ye este, o primer disco de rap en aragonés"
Entrevistas / Krevi Solenco

"Tot leva os suyos tiempos y agora ye este, o primer disco de rap en aragonés"

Sergio Falces — 07-07-2020
Fotografía — MondoSonoro Aragón

Charramos con l'artista Krevi Solenco de 'Os Chardins de Shalimar', que supone o primero disco de rap en luenga aragonesa d'a historia. Ye un álbum de rap que dillá d’o rap. Un treballo de uditos ubiertos que suena a más cosas y que reflexa que a lengua aragonesa fa onra en diferents ambitos.

Hablamos con el artista Krevi Solenco de 'Os Chardins de Shalimar', que supone el primer disco de rap en lengua aragonesa de la historia. Es un álbum de rap que va más allá del rap. Un trabajo de oídos abiertos que suena a más cosas y que refleja que la lengua aragonesa es útil en distintos ámbitos.

’Os Chardins de Shalimar’ ye o primer disco de rap en aragonés d’a historia ¿Cómo piensas que este primer disco en esta luenga ye plegau tan tarde?
¡Ola! Antes con antes, muitísmas gracias por fer-me esta oportunidat y dixar-me amostrar este prochecto a traviés de Mondosonoro. ¡Tot un orgüello! Fendo referencia a la tuya pregunta, creigo que nunca no ye tarde, nomas no s´heba feito antes. Fendo una golladeta enta dezaga, tot esto viene zurriastrau de tiempos d´a dictadura, an a que as personas que charraban aragonés rematoron fendo-lo a amagatons en as suyas casas por miedo u por vergonya. Antimás, nunca no ha habiu guaire aduya ni refirme por a parte d´as institucions publicas. Tenemos un eixemplo muit actual con a tancadura d´a OLA en Uesca, a zangarriana yera (y ye) grandisma. En os zaguers anyos bi ha habiu bella millora en ixa aduya y en ixe refirme pa salvar d´a desaparición a l´aragonés y a las suyas menas seguntes a val. Tot leva os suyos tiempos y os suyos momentos y agora ye este, o primer disco de rap en aragonés. ¡Aspero que no o zaguer!

’Os Chardins de Shalimar' es el primer disco de rap en aragonés de la historia ¿Cómo piensas que este primer disco en esta lengua ha llegado tan tarde?
¡Hola! Antes de nada, muchísimas gracias por darme esta oportunidad y dejarme dar a conocer este proyecto a través Mondosonoro. ¡Todo un orgullo! Haciendo referencia a tu pregunta, creo que nunca es tarde, simplemente no se había hecho antes. Echando la vista atrás, todo esto viene arrastrado de tiempos de la dictadura, donde las personas que hablaban aragonés terminaron haciéndolo a escondidas en sus casas por miedo y por vergüenza. Además, nunca ha habido mucha ayuda ni apoyo por parte de las instituciones públicas. Tenemos un ejemplo muy actual con el cierre de la OLA en Huesca, la dejadez era (y es) enorme. En los últimos años ha habido cierta mejora en esa ayuda y en ese apoyo para salvar de la desaparición al aragonés y a sus diferentes modalidades de los valles. Todo lleva sus tiempos y sus momentos y ahora es este, el primer disco de rap en aragonés. ¡Espero que no el último!

"Todo lleva sus tiempos y ahora es este, el primer disco de rap en aragonés"

¿Te sientes una mica pionero? Ye pasar d´una luenga que fabla de costumbres y tradicions d´Aragón ta qualcosa tan urbana como a cultura d´o rap ¿Ha resultau embolicau en ixe sentiu?
Enguis de qualcosa pionera creigo que fa chuego por dos costaus. Por una parte, aduya a fer conoixer l`aragonés y por atro costau pa ubrir bell camín más en o Rap d´aquí. A verdat ye que ye qualcosa que truca l´atención, a-saber-la chent s´ha quedau sin sangre en a pocha con o mezclallo y s´ha enarcau quan ha visto que l´aragonés puestar tan vivo y fer tanta honra como uno mesmo lo quiera y, antimás, que o Rap pueda estar una ferramienta pa fer servir l´aragonés. Son como dos trastes que, de conchunta, fan un gran equipo de comunicación, de reivindicación y d´expresión. Uno d´os obchetivos d´este disco yera ixe, crebar con ixe estereotipo que a sobén va con l´aragonés y que pareixe que lo achusta a os lugars y a os monts, con tot l´orgüello d´o mundo. Manimenos, este disco quiere contrimostrar que l´aragonés se puede fer servir pa muito más que no ixo. Tamién fa honra pa charrar de cualsiquier cosa y en cualsiquier puesto. O mezclallo de l´aragonés con o Rap yo pensaba que iba a estar extranyo pero pareixe que fendo goi.

¿Te sientes un poco como pionero? Es pasar de una lengua que habla de costumbres y tradiciones de Aragón a algo tan urbano como la cultura del rap ¿Ha resultado difícil en ese sentido?
Más que algo pionero creo que es algo útil por dos lados. Por una parte ayuda a dar a conocer el aragonés y por otro lado a abrir un camino más en el rap de aquí. La verdad es que es algo llamativo, mucha gente se ha quedado bastante alucinada con la mezcla y se ha sorprendido gratamente al ver que el aragonés puede estar tan vivo y ser tan válido como uno mismo lo quiera y, además, que el rap pueda ser una herramienta para utilizar el aragonés. Son como dos instrumentos que, en conjunto, forman un gran equipo de comunicación, de reivindicación y de expresión.
Uno de los objetivos de este disco era ese, romper con ese estereotipo que a menudo va con el aragonés y que parece que lo ciñe solo a los pueblos y a los montes, con todo el orgullo del mundo. Sin embargo, este disco quiere demostrar que el aragonés se puede utilizar para mucho más que eso. También es útil para hablar de cualquier cosa y en cualquier lugar. La mezcla del aragonés con el rap yo pensaba que iba a sonar extraña pero parece que está gustando.

Dillá d´a luenga con a que t´expresas, ye una producción muit d´a viella escuela, anque con prou minimalismo, talment, pa sonar no guaire luent d´o momento actual. ¿Ascuitas rap de siempre pero tamién d´agora?
Yo quereba que o disco fuese prou variau pero sin cacegar ixo que a yo me fa goi que ye o ritmo de bombo y caixa. Manimenos, yera conscient de que o publico obcheto d´este disco yera más de l´aragonés que d´o rap y, por ixo, he queriu ubrir-me enta atros conceptos y cheneros mosicals. A o mío pareixer, ye saliu un disco prou eclectico. A verdat ye que en zaguerías no ascuito guaire Rap ni d´antes ni d´agora, a lo menos no lo foi como fa bell tiempo. Quiero tornar-ie y tamién conoixer a nueva chent que, a nivel nacional e internacional, ye fendo cosetas bien pinchas. Ye lo que tiene que o diya tienga nomas que 24 horas ¡que no adubo!

Más allá de la lengua en la que te expresas, se trata de una producción muy de la vieja escuela. Pero, vaya, con el suficiente minimalismo, quizás, como para no sonar tan alejado al momento actual. ¿Escuchas rap de siempre pero también de ahora?
Yo quería que el disco fuese bastante variado pero sin perder lo que a mí me gusta que es el ritmo de bombo y caja. Sin embargo, era consciente de que el público objeto de este disco era más del aragonés que del rap y, por eso, he querido abrirme a otros conceptos y géneros musicales. A mi parecer, ha salido un disco bastante ecléctico. La verdad es que últimamente no escucho mucho Rap ni del de antes ni del de ahora, al menos no como hace un tiempo. Quiero volver a eso y también conocer la nueva gente que, a nivel nacional e internacional, está haciendo cosicas bien majas. Es lo que tiene que el día tenga solo 24 horas ¡que no llego a todo!

"Prebo de contrimostrar que l´aragones fa vez pa fer-lo servir en cualsiquier puesto y pa cualsiquier cosa"

"Intento demostrar que el aragonés es útil para usarlo en cualquier sitio y para cualquier cosa"

En as letras reivindicas a propia luenga aragonesa pero tamién muitas atrás cosas.
Tiens toda a razón. Este disco ye pleno de reivindicacions en un nibel u en atro. Tot dende os obchetivos que me proponié conseguir con este prochecto. Como he dito antis, prebo de contrimostrar que l´aragones fa vez pa fer-lo servir en cualsiquier puesto y pa cualsiquier cosa, miro d`amostrar-lo dende una vista más urbana y d´acercar-lo a la chent que vive en as ciudats. Antimás, unatro obchetivo ye fer vistera a importancia de l´aragonés p`Aragón como parte d´a nuestra cultura y, asinas, d´a mesma cultura espanyola. Amás amás, unatro obchetivo que persigo con este disco ye qualcosa a-saber-la important y tamién d´actualidat: prebo de fer veyer que a pluralidat lingüistica, a multiculturalidat, a interculturalidat y as diferencias culturals no son sinonimo d´odio, de división u de concarar bella cultura con atra u bella luenga con atra. Somos en un tiempo an que, desgraciadament o faixismo, amagau dezaga d´un patriotismo de culicaiga, quiere convencer-nos de que a patria ye nomas una y igual. A suya unidat d´o país se trafuca con a estandarización cultural, l´aculturización y o refuse a o diferent y a lo diferent. Cal luitar contra esto, no podemos cayer en estas trapacerías. Cal fer vistero, sin dandaliar, que en a democracia no i cullen estas ideas que quieren fer-nos veyer como si fuesen ‘bella opinión más’.

En las letras reivindicas la propia lengua aragonesa pero también muchas más cosas.
Tienes toda la razón. Este disco está lleno de reivindicaciones en un nivel o en otro. Todo desde los objetivos que me propuse conseguir con este proyecto. Como he dicho antes, intento demostrar que el aragonés es útil para usarlo en cualquier sitio y para cualquier cosa, intento mostrarlo desde una visión más urbana y acercarla a la gente que vive en las ciudades. Además, otro objetivo es hacer visible la importancia del aragonés para Aragón como parte de nuestra cultura y, así, de la misma cultura española. Además de eso, otro objetivo que persigo con este disco es algo muy importante y también de actualidad: intento hacer ver que la pluralidad lingüística, la multiculturalidad, la interculturalidad y las diferencias culturales no son sinónimo de odio, de división o de enfrentar una cultura con otra o una lengua con otra. Estamos en un tiempo donde, desgraciadamente el fascismo, escondido detrás de un patriotismo engañoso, quiere convencernos de que la patria es simplemente una e igual. Su unidad de país se confunde con la estandarización cultural, la aculturización y el rechazo al diferente y a lo diferente. Es preciso luchar contra esto, no podemos caer en estos engaños. Es necesario hacer visible, sin titubear, que en la democracia no caben estas ideas que quieren hacernos ver como si fuesen ‘una opinión más’.

¿Cuál ye siu o papel d´asociación Nogará Religada pa que este disco siga hue una realidat?
L´asociación Nogara ye a escuela d´aragonés an yo he aprendiu dende fa ya bell anyo a charrar-lo y a escribir-lo a traviés d´os suyos cursos presencials y online y os suyos diferents nibels. Antimás, esta asociación m´ha refirmau y aduyau en o procheto ‘Os Chardins de Shalimar’ de diferents trazas dende que les ne dicié y proponié o prochecto. Antiparte, de Nogara son os tres profesors que m´han feito bella man pa correchir y amillorar as parolas y as expresions que foi servir en todas as cancions d´o disco: Cherardo Callejón, Fernando Romanos y Silvia Cebolla. Quiero agradeixer-les toda a suya aduya y tamién tot o refirme que me fan todas as personas socias y l´asociación mesma.

¿Cuál ha sido el papel de la asociación Nogará Religada para que este disco sea hoy una realidad?
La asociación Nogara es la escuela de aragonés donde yo he aprendido a hablarlo y a escribirlo a través de sus cursos presenciales y online y sus diferentes niveles. Además, esta asociación me ha apoyado y ayudado en el proyecto de ‘Os Chardins de Shalimar’ de diferentes formas desde que les dije y propuse el proyecto. Y de Nogara son los tres profesores que me han echado una mano para corregir y mejorar las palabra sy expresiones que utilizo en todas las canciones del disco: Cherardo callejón, Fernando Romanos y Silvia Cebolla. Quiero agradecer-les toda su ayuda y también todo el apoyo que me dan las personas socias y la asociación misma.

¿Y o papel d´os productors Ypsen Prods y Sergio Lacasia?
Sergio Lacasia s´ha ocupau d´a grabación d´as diez cancions d´o disco y de dos d´as produccions. Antimás, en a resta d´instrumentals ha feito bell arreglo u ha anyadiu bella coseta. Malas que prencipié a pensar en fer este disco, ya sabeba an quereba grabar-lo, en Lacasia de la Música. Ye un puesto polidismo en o un lugar que se dice Yeste, en o concello de Las Peñas de Riglos, an cualsiquier cosa se torna de cuento. Ixo si, ¡un cuento pero con mosica! Tos recomiendo ir-ie, tos fará a-saber-lo goi y tos quedaretz enarcaus con a profesionalidat, os conoiximientos y a calidat de Sergio en totz os aspectos. Ypsen (Erik García) ye o mío amigo, uno d´ós millors y una persona de qui soi orgüelloso. Antimás ye tecnico de soniu, productor, beatmaker y mc. Ye con qui, de conchunta con Dj Diamond Ex (Jesús Liarte), foi o grupo que se dice Ypsen&Krevi y con qui levo más de diez anyos fendo conciertos por totz os puestos. En ‘Os Chardins de Shalimar’, Ypsen ha feito ueito d´as diez instrumentals y tamien i ha feito una colaboración vocal en una d´as cancions. A ormino cuento con él pa totz os prochectos an que m´embolico y siempre m´aduya, m´aconsella y me fa un refirme inigualable. Por ixo en este disco feba falta a suya presencia, ¡no podeba estar d´atra traza! Aproveito pa nombrar atras personas que puestar que sigan menos visteras pero que fan un treballo buenismo. Ye o caso d´Alba Carroquino, graduada en Bellas Artes y con un master en Historia del Arte, s´ha encargau de tot o disenyo grafico d´o disco. Dende aquí quiero agradeixer-le tot o suyo treballo, a suya implicación, a suya paciencia y, prou que si, recomendar-se-la a la chent pa os suyos prochectos. Dj Diamond Ex ha feito totz os scratchings d´o disco, contrimostrando a suya calidat y fendo-me un refirme grandismo en tot o proceso d´o procheto. Jose Manuel Huertas y Carlos Estella s´han ocupau d´a mezcla y o master dende o Laboratorio Audiovisual d´o concello de Zaragoza. No puedo dixar d´agradeixer a colaboración de Monsieur leCrêpe y de Helenn Peach en dos d´as cancions que de seguras que son as dos millor d´o disco. A suya calidat ye grandisma y lo contrimostran a-saber-lo bien en ixas cancions.
Pa rematar, El Ciervo Pálido, d´a man de David del Fresno y con l`aduya de Gemma Sayas s´ha encargau de fer totz os vidioclips. Fan un treballo sobrebueno y con una grandisma calidat, ¡nomas fa falta veyer Ixos clips!

¿Y el de los productores Ypsen Prods y Sergio Lacasia?
Sergio Lacasia se ha ocupado de la grabación de las diez canciones del disco y de dos de las producciones. Además, en el resto de instrumentales ha hecho algún arreglo y ha añadido alguna cosa. En que empecé a pensar en hacer este disco, ya sabía donde quería grabarlo, en Lacasia de la Música. Es un puesto super bonito en un pueblo que se llama Yeste, en el municipio de Las Peñas de Riglos, donde cualquier cosa se vuelve de cuento. Eso sí, ¡un cuento con música! Os recomiendo ir, os encantará y os quedaréis alucinados con la profesionalidad, los conocimientos y la calidad de Sergio en todos los aspectos. Ypsen (Erik García) es mi amigo, uno de los mejores y una persona de quien estoy muy orgulloso. Además es de técnico de sonido, productor, beatmaker y mc. Es con quien, en conjunto con Dj Diamond EX (Jesús Liarte) formo el grupo llamado Ypsen&Krevi y con quienes llevo más de diez años dando conciertos por todos lados. En ‘Os Chardins de Shalimar’, Ypsen ha hecho ocho de las diez instrumentales y también ha hecho una colaboración vocal en una de las canciones. A menudo cuento con él para todos los proyectos en los que me meto y siempre me ayuda, me aconseja y me da un apoyo inigualable. Por eso, en este disco hacía falta su presencia, ¡no podía ser de otra manera! Aprovecho para nombrar otras personas que puede ser que sean menos visibles pero que hacen un trabajo buenísimo. Es el caso de Alba Carroquino, graduada en Bellas Artes y con un master en Historia del Arte, se ha encargado de todo el diseño gráfico del disco. Desde aquí quiero agradecerle todo su trabajo, su implicación, su paciencia y, por supuesto, recomendársela a la gente para sur proyectos. Dj Diamond Ex ha hehco todos los scratchings del disco, demostrando su calidad y ofreciéndome un apoyo grandísimo en todo el proceso del proyecto. Jose Manuel huertas y Carlos Estella se han ocupado de la mezcla y el master desde el Laboratorio Audiovisual del Ayuntamiento de Zaragoza. No puedo dejar de agradecer la colaboración de Monsieuar leCrêpe y de Helenn Peach en dos de las canciones que seguramente son las dos mejores del disco. Su calidad es enorme y lo demuestran muy bien en esas canciones. Para terminar, El Ciervo Pálido, de la mano de David del Fresno y con la ayuda de Gemma Sayas se ha encargado de hacer todos los videoclips. Hacen un trabajo super bueno y con una grandísima calidad, ¡solo hay que ver esos clips!

"Cal fer vistero, sin dandaliar, que en a democracia no i cullen estas ideas que quieren fer-nos veyer como si fuesen ‘bella opinión más’"

"Es necesario hacer visible, sin titubear, que en la democracia no caben estas ideas que quieren hacernos ver como si fuesen ‘una opinión más’"

Has participau en un tema an que tos hetz chuntau bell rapero contra a mida de l´actual alcaldía de privatizar una zona verde publica pa tornar-la un hospital privau. Cuenta-me una mica qui tos hetz chuntau y cual ye o fin concreto.
Creigo que o Rap ye fundamentalment una ferramienta pa denunciar as inchusticias socials, un traste de luita contra l´intolerancia y, en este caso, fer veyer os pelotazos urbanisticos que ciertos politicos fan pa fer diners con lo publico y aduyar a fer negocio a os suyos amiguetes. En Zaragoza ye pasando ixo agora. A pandemia ye amostrando as deficiencias que tiene a nuestra Sanidat Publica dimpués d´anyos y anyos externalizando servicios, recurtando personal, medios y recursos y modificando presupuestos. Tot esto no s´arregla con un hespital privau que, de seguras, a-saber-la chent de Zaragoza no podrá pagar si le fa falta. Cal amillorar a Sanidat Publica, a sanidat de totz, de todas; pa totz y pa todas. Pero claro, asti bi ha un negocio chenial y van cetrinos a por ixo olvidando que son en a politica pa aduyar y amillorar a vida d´a chent, no d´os suyos amigos. Pa ixo hemos feito conchunta Dj Diamond Ex, El Ciervo Pálido, Furelguti, Krevi Solenco, Manu Haller y Ypsen; por ixe motivo hemos publicau este temazo. Pa que la chent l´ascuite y veiga lo que ye fendo l´alcalde de Zaragoza: fotos y pelotazos. Quiero agradeixer tot o treballo a os teballadors y treballadoras d´a Sanidat Publica, o suyo sacrificio y o suyo buen fer sin contar con os medios que feban falta por culpa de politicas neoliberals que nomas miran os diners y no as vidas d´as personas.
Muitas gracias, prou que si, por o vuestro tiempo a la chent de Mondosonoro. ¡Que vaiga bueno!

Has participado en un tema en el que os habéis unido varios raperos contra la medida de la actual alcaldía de privatizar una zona pública calificada como verde para destinarla a un hospital privado. Cuéntame un poco quiénes os habéis unido y con qué fin concreto.
Creo que el Rap es fundamentalmente una herramienta para denunciar injusticias sociales, un instrumento de lucha contra la intolerancia y, en este caso, hacer ver los pelotazos urbanísticos que ciertos políticos hacen para hacer dinero y ayudar a hacer negocio a sus amiguetes. En Zaragoza está pasando eso ahora. La pandemia está demostrando las deficiencias que tiene nuestra Sanidad Pública después de años y años externalizando servicios, recortando personal, medios y recursos y modificando presupuestos. Todo esto no se arregla con un hospital privado que, seguramente, mucha gente en Zaragoza no podrá pagar si le hace falta. Es necesario mejorar la Sanidad Pública, la sanidad de todos, de todas; para todos y para todas. Pero claro, ahí hay un negocio genial y van obstinados a por eso olvidando que están en la política para ayudar y mejorar la vida de la gente y no de sus amigos. Para eso nos hemos juntado Dj Diamond Ex, El Ciervo Pálido, Furelguti, Krevi Solenco, Manu Haller y Ypsen; por ese motivo hemos publicado este temazo. Para que la gente la escuche y vea lo que está haciendo el alcalde de Zaragoza: fotos y pelotazos.

Lo siento, debes estar para publicar un comentario.

Este sitio usa Akismet para reducir el spam. Aprende cómo se procesan los datos de tus comentarios.